AY VE EVRELERİ-

Içinde dünyamizin da yer aldiği “Milkway“ veya Samanyolu Galaksisinde, dört yüz milyar, belki de daha fazla Günes bulunduğu, ilmi kaynaklarca belirtilmektedir. Bunlardan sadece bir tanesi de bizim Günesimiz ve onun sistemidir.
Astronomik verilere göre, Güneş sisteminde 9 gezegen ve uydulari mevcuttur. Bu gezegenlerden her biri, Günesin etrafinda, kendi yörüngelerinde, belli bir düzen içinde seyir halindedir. Sistem içinde gezegenlerden baska, sabit yildizlar, kuyruklu yildizlar, astreoidler, göktaslari, kara delikler, gaz ve toz bulutlari da bulunmaktadir.
3476 km. çapinda dünyanin küçük bir maketi olarak kabul edilen, kütlesi dünyanın 1/8 i kadar olan, belirli bir atmosfere sahip bulunmayan (kaçis hizi 2.4/sn.) ve dünyaya yaklasik 384.000 km. uzakta bulunan ‘AY’in Dünyanin çevresinde döndüğünü düsünmek gerçekçi değildir. Esasında Dünya, Ay ile birlikte, sistemin çekim merkezinde döner. Ancak kütle-çekim gibi farkliliktan ötürü, Dünyanin çevresinde döndüğünü söylemek geçerli olmaktadir.
Insanoğlu, gerek gözlemleriyle gerek sezis ve ilhamlarla bazı özellikleri tesbit etmis ve bunlar doğrultusunda yasamlarına yön vermis, nevarki sirrini çözemedikleri için de gezegenleri tanri kabulüne giderek, onlara tapinmaya başlamislardir.
Gezegenlerin, Ay ve Günesin etkileri, sadece insanlar üzerinde değil; hayvanlar, bitkiler, esyalar, sular, kisaca canli veya cansiz, doğadaki tüm birimler üzerinde sözkonusudur.
Belli zamanlarda ise Günes ve Ay tutulmasi denilen olay meydana gelir. Genellikle dört – bes ayda bir kez Günes, bir kez de Ay tutulur. Tutulumlar, her seferinde değişik bir burçta, ama belli bir düzen içindedir.
Ay, yerkürenin uydusu ve ona en yakin gök cismidir. Yerküre çevresindeki yörüngesi elips biçimindedir. Yörüngedeki bir turunu 28 gün 13 saatte tamamlar. Kendi ekseni etrafindaki hareket süresi, yerküre çevresindeki hareket süresine esit olduğundan, yerküreden sadece, Ay’in bir yüzü görülür. Ay tutulmasi zamanlari disinda, yarisi güneş isinlarini sürekli alir.
Dünya bir gezegen olduğundan, isik saçan bir cisim değildir. Isiğini günesten aldiği için, Günese dönük olmayan yüzünün arkasında bir gölge (karanlik) konisi oluşur. Ay bu koni içine girdiğinde, Ay tutulmasi meydana gelir. Sayet, Ay’in yörüngesi eğik olmasaydi, Ay’in her kavusum evresinde bir Günes tutulmasi meydana gelirdi. Ay’in yörünge düzlemi Dünya’nin yörünge düzlemi ile 5 derecelik bir açi yapar.

AY TUTULMASININ BASLAMA ANINDA GÖRÜLEBiLDiĞI ALAN

AY DEVRELERI VE ETKILERI:
Ay, Günesten aldiği isiği ve enerjiyi yansitmak suretiyle dünya üzerinde çok güçlü rol oynayabilen bir uydudur.
Ay; günes sistminde bulunan diğer gökcisimlerinde görülmeyen, kendine has özellikler gösterir. En basta gelen farki çok hizli ve değişken olmasidir.
Ay’in ikinci kendine has özelliği değisik devreleridir. Günesten aldiği işiği yansitma durumlarıni göre; yeniay, ilk yari, dolunay ve son yari pozisyonlari vardir. 28 günde 12 burcu dolasarak bir devresini tamamlayan Ay Günese yetiserek son üç günde görünmez olur. Günesten uzaklasmağa baslayınca isiğin görülmesiyle yeniay olarak kendini asikar eder.
Ay ile ilgili söylenebilecek, özgün bir özellik de, Med-cezir oyunudur.Özgün Med – Cezir veya gelgit adiyla bilinen çekimsel tabiat olaylari Ay ve Günes’in konumlarinda meydana gelen değisiklerden kaynaklanir.
Gelgit, bir gök cismi üzerinde baska bir gök cisminin, çekim kuvveti etkisiyle olusturduğu biçimsel bozulma olayidir. Bu kuvvetler okyanuslarda, denizlerde, karada, hatta atmosferde gelgit olaylarina neden olur. Ancak bunlardan en önemlisi denizlerde olanidir.
Günes, Ay ve Dünyanin hareketlerine bağli olarak, değisik uzunluklardaki sürelerde gelgit olaylari meydana gelir. En belirgin ve güçlü olan gelgit ise Ay ve Güneş’in ayni doğrultuda olduklari dönemlerde yani, yeni Ay ve Dolunay evrelerinde görülür.
Küçük çaptaki gelgitler ise Ay’in ilk dört ve son dört devresinde olur. Ay, Günes ve diğer gök cisimlerinin kütlesel çekim kuvvetlerinin etkileri çesitli tabiatsal değisikliklere neden olduğu gibi, insan tabiati üzerinde de geçici rol oynamasi şaşilacak bir sey değildir. Neticede, insan da etki alan ve veren bir enerji kütlesidir…

Gel-git yeni Ay ve Dolunay dönemine rastlar. Med, kuvvetli, Cezir ise zayif anlamini taşir. Bu dönemsellikte, günlük Doğu Asya Takim Adalari, Kizil Deniz ve Antiller Denizi, yari-günlük, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu, Phanda küçük ve büyük cezir, Hawai Adalarında küçük ve büyük med olayları olabilir.
AY
Dünyanin uydusu olan Ay,yoğun arastirmalara sahne olmus;gerek insan ve gerekse insansiz uydularla Ay’da yapilan arastirmalar ve Ay’dan getirilen tas ve toprak örnekleri renkli harita ve fotoğraflar Ay’in oldukça ayrintili olarak incelenmesine sahne olmustur.dünya çevresinde elips seklindeki yörüngede dönen Ay,bu dönüsünü 27 gün,7 saat,43 dakika,11.47 saniyede tamamlar.Ayni süre içerisinde kendi etrafinda da bir kez dömektedir, bu nedenle de dünyamizdan hep ayni yüzü görünür.Ay ile dünyamizin yörünge düzlemi arasinda 5 derece 9 dakikalik bir açi farki vardir.Ay’in dünyamiza uzakliği en yakin olduğu zaman 356 bin,en uzak olduğunda 407 bin km mesafede bulunur, ortalama uzaklik 384 bin km’dir.
Atmosferi olmayan Ay’da yeryüzündeki gibi çesitli amillerde sekillenmis bir topoğrafya bulunmamaktadir,ancak günes isininin %18’ini yansitan engebeli bir yüzey bulunur.Ay yüzeyinin geriye kalan 1/3’ünü ise az isik yansitan koyu renkli su yüzeyine benzer yüzeyler olusturur.Bunlar bazaltik lav akintilarinden olusmustur.Ay yüzeyinin en önemli özelliğinden biri de çok sayida ve değisik sekillerde kraterlerin bulunmasidir.kraterlerin en büyükleri 300-400 km çapindadir.bunlarin çoğu çesitli gök cisimlerinin ay yüzeyine düsmesi veya çarpmasi sonucu meydana gelmistir.Bunun yaninda ay yüzeyinde; kesikli ve sürekli siradağlar, oluk biçiminde olan yariklar da bulunmaktadir.
Ay’in Dünyamizdan daha yasli olduğu sanilmaktadir.nitekim Ay yüzeyinden alinan kaay parçalarinin yasi 4.3 milyardir.Ay yüzeyindeki kitalarin Günes sisteminin ilk olusum safhasinda meydana geldiği ve bilahare birkaç milyar yil önce Dünyamizin uydusu konumuna ulastiği zannedilir.
AY’IN HAREKETLERI

Dünyamizin uydusu olan Ay’in, bir taraftan geceleyin Dünyamizi aydinlatmasi,diğer taraftan okyanus ve denizlerde seviye değismeleri ile dalgalara neden olmasi açisindan son derece önemli bir yeri bulunur.Ayrica Ay, Dünya çevresindeki yörüngesi nedeniyle dünyanin 23 derece 27 dakikalik eğik olmasina yol açmistir.
gerçekten Ay’in Dünyamizi aydinlatmasi yönünden ayri bir önemi olmasi yaninda orta ve yüksek enlemlerdeki çekim gücünden dolayi deniz seviyesinde meydana getirdiği değismeler,deniz ulasimi,limanlardaki çesitli faaliyetleri,silahli kuvvetlerin kiyi çikarmalarini vs.yi doğrudan ve dolayli olarak etkiler.
AY’IN YÖRÜNGESI
Çapi 3580 km ve kütlesi dünyamizin 81’de biri olan Ay,Dünya çevresinde elips biçiminde bir yörünge etrafinda döner.Dünya ile olan ortalama uzakliği 385000 km’dir.Ay’in yörüngesi etrafinda dönmesi ,dünyamizin dönmesine benzer,yani saat ibresinin aksi yönünde döner.Dünyamizin Günes etrafinda dönmesinde olduğu gibi,Ay’in yeryüzüne en yakin olduğu dönemde yörüngesi üzerindeki dönmesi en hizli,dünyamizdan uzak olduğu dönemde ise en yavastir.Ay,dünyamizin Ay,dünyamizin etrafindaki dönmesini 27 gün,7 saat,43 dakika 11 saniyede tamamlar.
AY’IN SAFHALARI
Dünyamizin etrafinda dönen Ay,Günesten gelen isinlarin bir kismini Dünyamiz üzerine yansitarak geceleyin Dünyamizi aydinlatir.Ay’in geceleyin Dünyamiz üzerine gönderdiği günes isinlari farkli açilarla gelir ve Ay’i farkli sekillerde görürüz.Baska bir ifadeyle Ay hilal seklinde baslayarak ilkdördün,yarimay,ikincidördün,tamay veya dolunay,ikinciyarimay,sodördün ve tekrar hilal seklinde görülerek yaklasik 29 günlük zaman zarfinda dünyamiz etrafinda döner.
Simdi bu safhalari teker teker açiklayalim:

Ay’in ve Günes’in birlestiği dönemde,tam olarak Ay’in yarim yüzeyi aydinlanir ve dünyamizdan geceleyin Ay görülmez.Bu dönemde Günes ve Ay ayni zamanda doğar veya ayni anda yükselir.Ancak Ay’in dönmesi ile dünyamizin dönmesi arasinda her 25 saatte 12 derecelik bir fark olduğundan yani her gün 48 dakikalik bir gecikme meydana geldiğinden Ay’in doğusu hergün 48 dakika gecikir.Bundan dolayi Ay’in doğusu ile Günes’in doğusu ayni zamana denk gelmemektedir.Ay’in doğusu ile Günes’in doğusu ayni zamana tekabül ettiğinde Ay görünmez.Ay’in bu safhasina karanlik Ay veya “yeniay” denilir.Yaklasik olarak bu durumdan 3-3/4 gün sonra yeni Ay yörüngesi üzerinde 1/8 nispetinde mesafe aldiktan sonra,gökyüzünde Günes’in arkasina düserek 45 derece kadar yükselir.Bu durumda Ay,ince bir hilal halindedir.Hilal safhasindan yaklasik 7.5 gün sonra Ay’in hemen hemen yarisi görünür;buna “Ay’in ilkdördün”safhasi denilir.Bu dönemde Ay,Günes battiğinda gökyüzünde en yüksek seviyesine ulasir.Mevsimlere göre ise gökyüzündeki durumu sonbaharda düsük,ilkbaharda yüksek,yaz ile kis mevsiminde ise ilkbahar ile sonbahar seviyesi arasinda yükselir.bu dönemden sonra,yani doğusundan 11.5 gün sonra ise dörtte üçlük bölümü aydinlik görünen Ay’a”üçüncü dördün” denilir.14-3/4 gün sonra Ay ve Günes dünyamizin zit tarafinda olup,Ay’in dünyamiza bakan yüzü tamamen aydinlik olur.Bu safhaya”Tam Ay”veya”Dolunay” denilir.Doğusundan18.5 gün sonra Ay’in bu kez sağ tarafi karararak sol tarafinin dörtte üçü aydinlik kalir.22.5 gün sonra son dördün safhasina giren Ay,26 gün sonra da tekrar hilal safhasina kavusur.
Ay’in çesitli safhalarinda gökyüzündeki yükselisi farkli olur.bu duruma kisaca göz atacak olursak,dolunay döneminde Ay,Günes battiğinda doğudan yükselir ve gece yarisi en yüksek seviyeye ulasir.Yaz döneminde ise kiş mevsiminde Günes’in öğle vakti çiktiği seviyeye kadar yükselir.İlk ve sonbaharda yaz ile kiş durumu arasindaki seviyede seyreder.Öte taraftan dolunay döneminde Ay,sonbahar ekinoksuna en yakin konumdadir ve alaca karanlikta doğar,tarladan geç dönen çiftçiler bu ay isiğindan faydalandiği için Ay’in bu dönemdeki durumuna “hasat ayi” denilir.Bunu takip eden aylarda dolunay bu kez erken yükselmeye baslar,dolunayin bu döneminde de “avci ayi” denilir.Üçüncü veya son dördünde Ay gece yarisi doğar,safak vakti en yüksek seviyeye ulasir ve öyle zamani batar,bu dönemde Ay sonbahardaki gökyüzündeki en yüksek,ilkbaharda en düsük seviyesine çikar,yaz ve kis ise orta seviyede seyreder.